Oyun değişmiyor.
Bu küçük hikaye, bir tartışmaya veya derse “neden” sorusunu sorarak nasıl giriş yapılacağına dair harika bir örnektir.
Bu kimseyi rahatsız etmez. Ya da hepsi. Her neyse, asıl mesele hemen anlaşılıyor. Beş maymun hikayesi özellikle idare makamlarda çokça anlatılmıştır. 1960’lı yılların sonlarında yapılan bir deneyden esinlenildiği söyleniyor ancak gerçek kökeni henüz bilinmiyor.
Gerçek mi, kurgu mu?
Hikayenin ahlaki yönü açısından maymunların kafes dramasını gerçekten yapıp yapmadıkları önemli değildir. Bir kafeste oturan 5 maymun. Üstlerinde muzlar asılı. Muzlara ulaşmak için bir merdiven var. Ama maymunlar her seferinde merdivendeki muzlara erişmek istediklerinde kafese soğuk su sıkılıyor.
Maymunlar kısa sürede muzları kafalarından çıkarabileceklerini öğrenirler.
Kafes kültürünün çok net bir kuralı vardır: Ellerinizi muzdan uzak tutun!
5 maymun: Hepsi aynı kurallara uyuyor, nedeni muzlara gidersek soğuk duş alıyoruz.
Bir maymun kafesten çıkarılır ve yerine başka bir maymun konulur. Muzlara ulaşmak için merdiven kullanma fikri aklına
gelir. Ama diğerleri soğuk duştan kaçınmak için onu durdururlar.
Kafesteki maymunlardan hiçbiri Merdivede ki Muzu ve almaya çalıştıklarında ki Soğuk Suyu bilmeyene kadar kafeste ki Maymunları teker teker değiştirirler.
Oyun
değişmiyor.
Yeni maymunun merdiveni kullanması her defa engelleniyor ve hemen oda arkadaşlarının davranışlarını benimsiyor.
Sonuçta 5 bir daha ki
maymunlar da aynı kurallara uyuyor,
ama hiçbiri nedenini bilmiyor.
Kültürler bağımsızlaştığında
dikkatli olun
Kuralların veya kültürlerin kendi hayatlarını yaşamaya başladığı ve tek bir kelimenin sorunları çözmenin anahtarı olduğu her
zaman anlatılabilecek heyecan verici bir hikaye olduğunu düşünüyorum: Neden? Bu örneği tartışırken, ana fikri akılda tutmak önemlidir. İdeal olarak, hayatımızda buna benzer bir şeyin yaşandığına dair bir örnek varsa, şunu duyarsınız: Maymunlar insan değildir. Bizim başımıza asla böyle bir şey gelmez.
Tanju Sevim
